INNOVATIES

Behoud van Zwitserse gletsjers

Hoe ETH Zurich en La Prairie de tijdloze schoonheid van kostbare natuurlijke landschappen beschermen

De Zwitserse natuur wordt al sinds jaar en dag geroemd om haar ongeëvenaarde schoonheid. Uitgestrekte meren, majestueuze bergen en immense alpengletsjers maken intrinsiek deel uit van de unieke landschappen. De gletsjers, met hun magnifieke omvang en schoonheid, zijn helaas ook een van de meest bedreigde natuurlandschappen door de klimaatverandering, getuige de ontberingen van het verstrijken van de tijd.

Sinds 2019 werken La Prairie en de afdeling Glaciologie van de ETH Zurich, twee Zwitserse instituten, samen vanuit hun gedeelde visie om de schoonheid van Zwitserland en zijn gletsjers te behouden. Beiden geloven dat wetenschap een cruciale rol speelt in het behoud van de natuur op lange termijn – een missie om de veranderingen die de planeet ondergaat te begrijpen.

Met het onderzoek willen La Prairie en ETH Zürich mensen bewust maken van de inherente kwetsbaarheid van deze prachtige landschappen en het belang van hun behoud door de tijd heen, zodat ze kunstenaars, wetenschappers en individuen kunnen blijven inspireren.

Kunt u zichzelf voorstellen en ons iets meer vertellen over uzelf en de missie van de afdeling Glaciologie aan de ETH?

Ik ben Daniel Farinotti, hoogleraar Glaciologie aan zowel de ETH Zürich als de WSL Birmensdorf. In deze rol leid ik sinds 2016 de afdeling Glaciologie van de ETH. Ons doel is om inzicht te krijgen in de effecten van klimaatverandering door antwoorden te geven op glaciologische vragen die van belang zijn voor de maatschappij als geheel. Daarbij gaat het om vragen als "Hoe zullen de gletsjers van de aarde zich in de toekomst ontwikkelen?", "Wat betekent dit voor de watervoorraden?", of "Wat impliceert de terugtrekking van gletsjers in termen van kansen en risico's?"

Waarom wilde u hoogleraar Glaciologie worden?

De schoonheid van ongerepte berglandschappen – zonder twijfel. Als je ooit bij zonsopgang of zonsondergang op een met gletsjers bezaaide bergtop hebt gestaan, dan weet je precies wat ik bedoel – het is magisch!

In juni ondernam u met het team van La Prairie een excursie naar Jungfraujoch. Kunt u ons vertellen waarom u deze gletsjer en zijn bijzonderheid hebt uitgekozen?

Deze plek is een van de ca. 120 gletsjers die wij monitoren in het kader van het GLAMOS-programma. De gletsjers die deel uitmaken van dit programma zijn geselecteerd op grond van hun grootte, ligging en historische gegevens om een ruime representatie te hebben van de effecten van klimaatverandering met betrekking tot de Zwitserse Alpen.

Jungfraujoch ligt op de top van de Grosser Aletschgletsjer, de grootste gletsjer van de Europese Alpen. Deze plek is een van de bakermatten van de gletsjermonitoring, met een gegevensreeks die meer dan 100 jaar teruggaat. De voortzetting van deze onschatbare reeks waarnemingen is van groot belang, omdat zij het mogelijk maakt de snelle veranderingen waarvan wij nu getuige zijn in een langetermijncontext te plaatsen. De Grosser Aletschgletsjer is ook een van de plekken waar wij aan realtime monitoring doen.

Wat heeft u ondernomen tijdens de excursie? Wat zijn enkele van de variabelen die u monitorde en hoe?

Mijn team en ik hebben metingen verricht om de veranderingen te analyseren die zich hebben voorgedaan sinds het laatste bezoek, dat we aan het einde van de zomer van 2020 hebben afgelegd. Daartoe meten we zowel de sneeuwhoogte als de sneeuwdichtheid. Het eerste kan worden gedaan met behulp van wat we een sneeuwsonde noemen – in feite een lange aluminium stok waarmee we door de sneeuw zelf heen prikken, tot we het oppervlak van het afgelopen jaar voelen.

De sneeuwdichtheid kan daarentegen worden gemeten door een sneeuwput te graven of door sneeuwkernen te boren. Het principe is hier een bepaald volume sneeuw te verzamelen en het gewicht ervan te meten. De verhouding tussen gewicht en volume vertelt ons vervolgens hoeveel water er in het pak sneeuw is opgeslagen.

Door deze metingen jaar na jaar te herhalen, kunnen we de toestand van de gletsjers door de tijd heen beoordelen.

U had het over realtime monitoring. Hoe werkt dat en hoe vult het de gegevens aan die u verzamelt via de "klassieke" manier van monitoring?

Sinds de start van GLAMOS vijf jaar geleden hebben gletsjers ongeveer 10% van hun volume verloren. Deze evolutie – die we allen met het blote oog kunnen waarnemen – en de behoefte aan tijdige informatie over de voortdurende veranderingen, vormden de aanleiding voor onze inspanningen op het gebied van realtime monitoring. Met het lopende proefproject beogen we "live" informatie over de gletsjers te ontvangen. Dat doen we door automatische camera's op de gletsjers te plaatsen, die ons elke 20 minuten gegevens sturen. Daardoor kunnen we de toestand van de gletsjer vrijwel op elk moment beoordelen – een groot verschil met het "klassieke" monitoring, dat slechts twee keer per jaar gegevens oplevert.

Hoe dragen de verzamelde gegevens bij tot een beter begrip van het gedrag van de gletsjers?

Alle metingen die in het veld worden verricht, worden ingevoerd in de GLAMOS-databank. Deze resultaten worden jaarlijks gepubliceerd. Deze gegevens vormen de basis voor ander gletsjer-gerelateerd onderzoek, zowel hier aan de ETH als aan andere instituten. Projecties voor de toekomstige evolutie van gletsjers, bijvoorbeeld, steunen op dergelijke gegevens voor het ijken van de desbetreffende numerieke modellen. Uiteindelijk krijgen we door de gegevens een beter begrip van het hele systeem.

Waarom zijn gletsjers belangrijk? Welke rol spelen ze in het algemeen?

Gletsjers behoren tot de meest prominente indicatoren van klimaatverandering, omdat ze de effecten van het klimaat over een bepaalde tijdsduur integreren. Met andere woorden, gletsjers helpen ons veranderingen te “zien” die anders moeilijk te vatten zouden zijn. Gletsjers zijn ook belangrijke waterleveranciers voor de stroomafwaarts gelegen regio's, omdat ze door de eeuwen heen sneeuw en ijs hebben verzameld. Op wereldschaal dragen gletsjers in belangrijke mate bij tot de huidige stijging van de zeespiegel – met alle gevolgen van dien voor kustgebieden. Ten slotte zijn gletsjers een belangrijk element van ons landschap – denk maar aan een Zwitserse ansichtkaart, met de witte bergen die je op de achtergrond ziet!

Welke invloed heeft de klimaatverandering op de gletsjers gehad?

De veranderingen die we waarnemen zijn buitengewoon, en alarmerend. Voor Zwitserland gaan de systematische gletsjerwaarnemingen meer dan 100 jaar terug. Wat we kunnen zeggen, is dat de veranderingen nog nooit zo omvangrijk en snel zijn geweest als nu. Als je dezelfde plek na een paar zomerweken opnieuw zou bezoeken, zou je de verandering zien. Als je er na een paar jaar weer komt, ken je de plek nauwelijks meer terug.

Wat maakt een gletsjer meer of minder blootgesteld aan klimaatverandering?

Er zijn verschillende factoren die dat bepalen. Eén factor is de richting waarin een bepaalde gletsjer ligt. Gletsjers die naar het zuiden zijn gericht, worden meer blootgesteld aan de zon dan gletsjers die naar het noorden zijn gericht, wat een effect heeft op hun smeltsnelheid. Nog belangrijker zijn de steilheid en de dikte van de gletsjer. Deze parameters bepalen hoe snel een gletsjer stroomt en dus hoe snel hij sneeuw en ijs van hoger naar lager gelegen gebieden transporteert. Het is dit transport dat uiteindelijk de reactie van de gletsjer bepaalt: als te weinig ijs de gletsjertong bereikt, zal deze zich uiteindelijk terugtrekken.

Waarom heeft u besloten om met La Prairie samen te werken en hoe helpt La Prairie u om de missie van de afdeling Glaciologie aan de ETH te verwezenlijken?

Er zijn verschillende elementen die ons verbinden: ten eerste zijn we beiden diep gefascineerd door de schoonheid van de ongerepte omgevingen die gletsjers herbergen. Ten tweede zijn we beiden zeer bezorgd over de snelle veranderingen die onze planeet ondergaat en willen we een actieve rol spelen bij het minimaliseren van de negatieve gevolgen van deze veranderingen. In dit opzicht geloven we allebei dat de wetenschap een cruciale rol moet spelen in het behoud van de natuur – nu en voor de toekomstige generatie. Voor La Prairie is wetenschap verankerd in hun erfgoed; voor ons is het waar we ons professionele leven aan wijden. De wens om de veranderingen die onze planeet ondergaat beter te begrijpen, is wat ons drijft. Ten derde is er de notie van tijd, die intrinsiek is aan elke glaciologische activiteit. Tenslotte zijn we beiden Zwitserse instituten, met een grote verbondenheid met het land waarin we actief zijn. De steun van La Prairie, die gericht is op twee specifieke activiteiten, helpt ons ons hoofddoel te bereiken: een beter begrip van gletsjers en een antwoord op gletsjer-gerelateerde vragen die van maatschappelijk belang zijn.

Hoe verhoudt het werk dat u vandaag de dag doet zich tot andere verschijnselen in de wereld?

Het is belangrijk op te merken dat de drijvende kracht achter de terugtrekking van gletsjers, namelijk de klimaatverandering, dezelfde is in een lange reeks andere verschijnselen die we waarnemen: het verbleken van koraalriffen, de toegenomen frequentie en omvang van bosbranden, of de toename van overstromingen na extreme regenval – om er maar een paar te noemen – kunnen allemaal op dezelfde oorzaak worden teruggevoerd. Met ons onderzoek leggen we een link naar een veel grotere puzzel.

Hoe ziet u, met de toenemende aandacht voor onderwerpen die met klimaatverandering te maken hebben, de ontwikkeling van het werk dat u vandaag doet?

Als wetenschapper is het zeer verrijkend om te zien dat het grote publiek veel aandacht besteedt aan de processen die we bestuderen. Voor glaciologen is het een uniek moment om meer bewustzijn te creëren en het publiek te informeren over zowel de gevolgen van klimaatverandering als de acties die ertegen kunnen worden ondernomen. We zijn ervan overtuigd dat ons onderzoek, en milieuonderzoek in het algemeen, kan helpen om mensen te motiveren bewustere beslissingen te nemen in het dagelijks leven: de wetenschap dat onze beslissingen een direct effect hebben op onze planeet geeft deze beslissingen een hogere betekenis.

Wat kunnen we concreet doen om gletsjers te beschermen? Wat zou uw enige boodschap zijn die u zou willen delen?

Het antwoord is simpel: we moeten onze mondiale uitstoot van broeikasgassen beperken. Dit betekent dat we de manier moeten veranderen waarop we de energie produceren die we gebruiken, en hetzelfde geldt voor de natuurlijke hulpbronnen die we verbruiken. We moeten er echt naar streven ons duurzamer te gedragen, dat wil zeggen dat we slechts zoveel hulpbronnen gebruiken als de natuur op lange termijn kan leveren. We kunnen allemaal bijdragen tot de vermindering van broeikasgassen door onze energiebehoefte te verminderen. Concreet betekent dit dat we verstandige keuzes moeten maken op het gebied van consumptie, mobiliteit, huisvesting en voeding.

De wereld verandert razendsnel – daar is geen twijfel over mogelijk. Het is nu aan ons om te beslissen hoe groot die verandering uiteindelijk zal zijn, en hoe onze planeet eruit zal zien als we haar voor de volgende generaties achterlaten.