Kunst en architectuur

DE INVLOED VAN ZWITSERSE KUNST

De Vorming van Duurzame Visuele Culturen

Ondanks haar minimalistische aanpak, vaak delicate aard en onweerstaanbaar ingetogen werkwijze, heeft de Zwitserse kunst een invloed gehad die heeft geleid tot een bijna constante aanwezigheid in de wereld van vandaag. Van gedurfde en iconoclastische conceptuele kunst tot ongeëvenaard grafisch design, en van het smeden van nieuwe horizonten in de performancekunst tot de perfectie en precisie van het minimalisme, zijn veel van de meest creatieve kunststromingen van de twintigste en eenentwintigste eeuw terug te voeren op Zwitserland, en op de normen en de cultuur die het Alpenland definiëren.

De redenen hiervoor zijn talrijk. Zwitserland houdt vast aan haar tradities van vrijheid, onbevreesde authenticiteit en trotse neutraliteit in het licht van onrust en tegenspoed. Dergelijke nationale waarden hebben het land consequent gevestigd als een gastvrije haven voor kunstenaars met verschillende achtergronden en artistieke richtingen, en vormen een centrum van waaruit een verscheidenheid aan bewegingen ontstond, zoals Nabis, Expressionisme, Dada en Fluxus. Dankzij de centrale ligging van Zwitserland konden kunstenaars zich in heel Europa en de rest van de wereld begeven en baanbrekende nieuwe ideeën exporteren en stijlen ontwikkelen die een eigen leven gingen leiden. Op deze manier bepaalden en vertelden ze de manier waarop hedendaagse kunst tot op de dag van vandaag zou worden begrepen, verkend en gecreëerd.

UNIEKE BENADERINGEN, OPMERKELIJKE RESULTATEN

De Zwitserse Alpen, met hun majestueuze uitzichten, groene valleien en tijdloze gletsjers, hebben altijd een schat aan inspiratie opgeleverd voor diegenen die op zoek zijn naar schoonheid. Het zal dan ook niemand verbazen dat in de met sneeuw bedekte bergen en levendige weiden van het Zwitserse natuurlandschap vele kunstenaars hun muze hebben gevonden. Nabis-schilder en -prentkunstenaar Félix Vallotton bootste een leven lang de kleuren van de Zwitserse natuur in zijn schilderijen na, met werken zoals Clair de Lune uit 1895, dat de rust van de meren vangt in een stijl die doet denken aan het toekomstige minimalistische modernisme. De duisternis van het winterkleed van de valleien en de introspectie die wordt gestimuleerd door het sombere aspect van de Zwitserse natuur en de overvloed aan ijs en de sneeuw, zijn ook voelbaar via de visioenen van de kunstenaars uit het begin van de 20e eeuw in Zwitserland. Albero Giacometti, wiens verontrustende figuratieve sculpturen typisch uitgemergeld waren en doordrongen van een gevoel van eenzaamheid en afzondering, beweerde inspiratie te vinden in de lange winters in zijn huis in de Alpen. De haast onwerkelijke en dromerige tinten groen, blauw, paars en roze in het werk van de hedendaagse fotografe Pipilotti Rist vormen daarentegen een tegengesteld maar even uniek beeld van het Zwitserse nomadisch leven. Geen van beide benaderingen kan eenvoudigweg ergens anders ontstaan zijn.

Hoewel de natuur altijd een belangrijke rol heeft gespeeld bij het ontstaan van het Zwitserse kunstlandschap, is de meest blijvende bijdrage van het land aan de beeldende kunst misschien wel het resultaat van meer menselijke omstandigheden. Het jaar 1916 viel midden in een periode van ongekende onrust in Europa en over de hele wereld, en het Zwitserse principe van neutraliteit leidde ertoe dat het land de thuisbasis werd van een nieuwe populatie van kunstenaars en vrijdenkers. De nieuwe inwoners van de lokale kunstscene, versterkt door een uitgelaten hervonden vrijheid, integreerden zich snel met de in Zwitserland geboren creatieven, zoals Meret Oppenheim, Sophie Taeuber en Alice Baill. Het resultaat van dergelijke ontmoetingen leidde tot de oprichting van het Cabaret Voltaire, de eerste incarnatie van wat later de Dada-beweging zou worden. De dadaïsten uitten scherpe maatschappijkritiek via het medium van het absurdisme, door gebruik te maken van stream-of-conscience-poëzie en live-performances, readymades en vaak uitdagende en verontrustende kunstwerken. Hun aanpak, hun felle onafhankelijkheid en hun bereidheid om de menselijke psyche, de surrealistische aard van het conflict en de grenzen van wat kunst is te ontdekken, doorstonden niet alleen de tand des tijds, maar legden ook de basis voor een nieuwe generatie van inheemse en aangenomen Zwitserse kunstenaars die hun ideeën graag verder willen uitwerken.

Cloud at Romanel, 1900, Félix Vallotton.
ZWITSERSE KUNST OVER DE GRENS
Fire at Evening (Feuer Abends), 1929, Paul Klee. Mr. and Mrs. Joachim Jean Aberbach Fund. © 2020 The Museum of Modern Art, NewYork/Scala, Florence.

Van de Alpenregio's tot de rest van de wereld, de originaliteit en ontdekkingsgeest van Zwitserse creaties verrijkt vrijwel elke laag van haast elke 20e-eeuwse kunstbeweging, waardoor tot op de dag van vandaag ontelbare bewegingen en kunstwerken worden gevormd. Dit opmerkelijke internationale overwicht begon uiteraard in de Weimarrepubliek, waar mensen als Paul Klee, Le Corbusier en zijn neef en leerling Pierre Jeanneret lesgaven in Bauhaus en het Modernisme in gedurfde lijnen, primaire kleuren en opwindende nieuwe vormen herschiepen. Bekend om zijn uitgesproken individuele stijl en zijn verkenningen van de kleurentheorie, beïnvloedde Klee ook de surrealisten, met name Max Ernst en André Breton, de kubistische schilder Joan Miró, en de Russische expressionist en Bauhaus-aanhanger, Wassily Kandinsky. De neven Jeanneret hebben steden als Brasilia, Londen, Chandigarh en Marseille radicaal getransformeerd door hun originele ideeën over stedenbouw, architectuur en meubelontwerp.

De invloed van Zwitserland is ook zichtbaar in de fotografie, dankzij de Zwitserse fotograaf Robert Frank, wiens werk vele van de meest iconische Americana-beelden aller tijden bevat. Franks boek, "The Americans", hielp bij het definiëren van een blijvend nationaal gevoel voor esthetiek in de Verenigde Staten, een niet gering resultaat van zijn wezenlijke Zwitserse aandacht voor detail, en zijn oog voor een scherpe en iconische compositie. Men zou wel kunnen stellen dat niets anders de wereldwijde impact van de Zwitserse kunst nauwkeuriger en kernachtiger weergeeft dan het grafisch ontwerp, en dan met name het alomtegenwoordige lettertype Helvetica. Doordrenkt met de filosofie "form follows function", die de hoeksteen vormt van de Zwitserse architectuur, en met het kenmerkende minimalisme en rationalisme van andere Zwitserse designmeesterwerken, groeide Helvetica uit tot een van de meest wijdverspreide en direct herkenbare lettertypes op aarde. In zijn glorieuze ingetogenheid bezit het een opmerkelijke semiotische kracht en potentie. In zijn eenvoudige lijnen en schreefloze strakheid, omvat het dezelfde Zwitserse artistieke waarden die de beeldcultuur zoals wij die kennen, hebben gevormd.

EEN ZWITSERSE VISIE OP SCHOONHEID

Als typisch Zwitsers merk dat diepgeworteld is in het artistieke erfgoed van het land van herkomst, streeft La Prairie ernaar haar onuitputtelijke bron van inspiratie – de unieke schoonheid van Zwitserland – te respecteren, te behouden en terug te geven. Daartoe gaf La Prairie de Zwitserse kunstenaar Douglas Mandry de opdracht om een serie beelden van Zwitserse landschappen te produceren die de schoonheid van de Zwitserse natuur en haar inherente kwetsbaarheid benadrukt. De beelden van Mandry nodigen de kijker uit en nemen hem mee op een non-lineaire vertelling door de Zwitserse natuur, op een reis tussen droom en werkelijkheid. De indrukwekkende kunstwerken worden geveild via Artnet en de opbrengst gaan naar de ETH Zürich Foundation. De afdeling Glaciologie van ETH wordt internationaal erkend op het gebied van gletsjerstudies en is genomineerd voor talrijke wetenschappelijke prijzen en onderscheidingen voor buitengewone bijdragen op het gebied van glaciologie. Hun baanbrekende werk op het gebied van klimaatstudies, gletsjeronderzoek en milieubehoud komt overeen met de overkoepelende inzet van La Prairie voor de bescherming en het behoud van het land van herkomst.

Light Beam Over Titlis, 2020, Douglas Mandry.