SAVOIR-FAIRE

HOUSE OF WORTH EN HET ONTSTAAN VAN HAUTE COUTURE

DURF EN ZELDZAAMHEID AAN DE BASIS VAN EEN LEGENDE

De modewereld is een complexe, cyclische en zich steeds verder ontwikkelende wereld, een lappendeken van invloeden, iconische figuren, veranderende smaken en trends. Maar ontrafel de historische draad van de haute couture, volg deze decennia terug in de tijd, en hij leidt uiteindelijk tot één enkele, vooruitstrevende figuur: iemand wiens gedurfde ideeën en unieke visie de basis legden voor de modewereld zoals we die nu kennen.

Charles Frederick Worth staat bekend als de vader van de haute-couture en grondlegger van de mode als industrie én kunstvorm. Middels zijn creaties, zijn concepten en zijn geheel nieuwe benadering op de kleermakerij, kon Charles Frederick Worth het beeld van zijn eigen tijdperk definiëren en inspiratie bieden aan tal van ontwerpers die in zijn voetsporen traden. Worth putte zijn inspiratie uit de glorie van de verstreken tijd, terwijl hij zich sterk richtte op de toekomst van zijn industrie, waarbij de flamboyance en schoonheid van het heden werden uitgekristalliseerd. Zo veroorzaakte hij rimpelingen in de tijd die vandaag de dag nog steeds voelbaar zijn in de wereld van de haute couture, en die ons concept van luxe ook in de toekomst zullen blijven beïnvloeden.

VAN BESCHEIDEN KOMAF NAAR HAUTE COUTURE

Charles Frederick Worth, geboren in 1825 in een arme familie in Lincolnshire, Engeland, betrad al op jonge leeftijd de modewereld. Hij bracht een groot deel van zijn jeugd door als leerling bij twee verschillende textielhandelaren in Londen.

In de tijd dat hij niet in de werkplaats was, keek hij urenlang naar de wonderen van de National Gallery, gefixeerd op de schoonheid van de jurken die waren vastgelegd in olieverfschilderijen van historische koninginnen en aristocratische dames. Het was in die galmende zalen waar Worths ongeëvenaarde gevoel voor stijl en kunstenaarschap voor het eerst vorm begon te krijgen, en vanuit de golvende jurken, exquise afwerkingen en het meesterlijk kunstenaarschap uit vorige tijdperken begon hij een oog voor detail te ontwikkelen dat zijn eigen toekomst zou bepalen, en een sleutelrol zou spelen in het vormgeven van de modewereld zoals we die nu kennen. 

Worths onverzadigbare honger naar nieuwe ideeën werd gesmeed in de hoogtijdagen van een kunstscène die de zuiverheid van een verleden herontdekte, vrij van de toenemende mechanisering van de industriële revolutie van Engeland. Middeleeuwse maskerades waren een ware rage in de Londense high society, en romantiek en neoclassicisme waren in de vormingsjaren van de ontwerper zeer in zwang. Het pad van Worth, dat de glansrijke koninklijke geschiedenis zou combineren met de steeds flamboyanter wordende eisen van de high society, werd voor hem geplaveid. Het was een pad dat zijn werk tot een onbetwiste kunstvorm zou verheffen en die vanzelfsprekend vanuit Londen naar de glinsterende straten van het keizerlijke Parijs zou leiden.

Toen Worth op twintigjarige leeftijd in Parijs aankwam, vond hij al snel werk bij Gagelin, een groot textielbedrijf, waar hij de kennis die hij tijdens zijn leertijd had opgedaan, verfijnde en vergrootte. Als ambitieus sociaal streven liet Gagelin de jonge vakman als aanvulling op zijn bedrijf een kleermakerij openen. Het duurde niet lang voordat zijn opvallende, onderscheidende werk het gesprek van de dag werd; zozeer zelfs dat zijn baanbrekende jurken en creaties in 1851 te zien waren op de Great Exhibition in Londen en in 1855 op de Exposition Universelle in Parijs. Door deze snelle opkomst kon de jonge Worth naam maken in de meest modieuze kringen van Parijs, maar toch zou zijn ster nog aanzienlijk verder rijzen.

Portret van Keizerin Eugénie, in een jurk van Worth, door Jean Marius Fouque, naar Franz Xaver Winterhalter. Credits ©RMN-Grand Palais (musée d'Orsay) / Michel Urtado.
DE ESSENTIE VAN MAATWERK GEVANGEN
Portret van Keizerin Eugénie, in een jurk van Worth, door Jean Marius Fouque, naar Franz Xaver Winterhalter. Credits ©RMN-Grand Palais (musée d'Orsay) / Michel Urtado.

Het Parijs van de jaren 1850 was een stad die werd beheerst door een geheel nieuwe culturele dynamiek, geleid door het herstel van het koninklijk huis, en met Napoleon III die de stad bekroonde als een toonbeeld van nieuwe Europese ideeën en mode. Toen Napoleon met keizerin Eugenie trouwde, was haar verfijnde gevoel voor mode bepalend voor de vrouwen in de Parijse high society. De vraag naar luxe producten, vooral luxueuze kledingstukken, steeg naar nieuwe, duizelingwekkende hoogten.

In 1858 kon Worth zijn eigen winkel openen om zijn creaties en zijn nieuwe kijk op high fashion te kunnen presenteren, en zodra keizerin Eugenie regelmatig over de vloer kwam in de Rue de la Paix en Worth opdrachten gaf, rees zijn reputatie tot ongekende hoogte. Dit mecenaat, deze immense populariteit en deze bevoorrechte positie gaven hem de volledige vrijheid om zijn instincten en passies te volgen, en zijn gekoesterde dromen, ontstaan tijdens zijn bezoekjes aan de National Gallery, te realiseren.

De uiterst charismatische keizerin Eugenie en haar hofhouding waren zeer gecharmeerd van de Engelsman, en wilden maar al te graag de talenten van hun nieuwe favoriete kleermaker bij verschillende staatsfuncties tonen. Debutantenbals aan het hof, de intieme recepties in de Tuileries en evenementen als paardenraces in Longchamp werden het 19e eeuwse equivalent van de hedendaagse modeshows. De Parijse dames van de high society lieten hun nieuwste haute couture zien, bewonderd door figuren uit het hele Tweede Keizerrijk en de rest van de wereld.

Terwijl de excentrieke, flamboyante en zeer gedetailleerde ontwerpen van Worth uitgebreid zijn ontleend aan een deels bedacht verleden, was zijn reputatie en de opwinding rond zijn persoon gebaseerd op geheel nieuwe methoden die eenvoudigweg nog nooit eerder waren gezien. Enerzijds was hij toegewijd aan het voldoen aan de steeds luxere eisen van zijn klantenkring. Anderzijds sloeg hij nieuwe wegen in door de regels te bepalen die voorschreven hoe zijn jurken werden ontworpen, gepast en gemaakt. Voordat Worth de status kreeg als modeontwerper par excellence, zochten de dames zelf hun stoffen uit en werd hun kleding gemaakt aan de hand van reeds bestaande patronen. Worths visie was echter gebaseerd op het unieke karakter van elk silhouet en elke pasvorm, en op het opnieuw creëren van ontwerpkenmerken uit vorige eeuwen, die als versiering dienden voor moderne ontwerpen. In dergelijke werkwijzen belichaamde zijn kleding de essentie van maatwerk. Door zijn unieke artistieke expressie en zijn onwrikbare geloof in zijn talenten, ideeën en creatieve geest werd het idee van haute couture geboren.

VINDINGRIJKHEID DIE DOOR DE EEUWEN HEEN WEERKLINKT

Waar kunstenaarschap, in welke discipline dan ook, ontstaat nooit door de menigte te volgen en Worth was met zijn oneindige lijst van ideeën die de industrie zouden definiëren voorbestemd leidend te zijn. The House of Worth was in vele opzichten de eerste in zijn soort die altijd volgens zijn eigen regels werkte. Zijn baanbrekende showrooms maakten gebruik van levende modellen in plaats van etalagepoppen om zijn jurken te tonen, die vervolgens op maat gemaakt werden en aangepast aan de unieke lichaamsvorm of persoonlijke stijl van de klant. Bovendien had geen enkele voorganger van Worth het idee gehad van een seizoenscollectie, noch hadden zij zich verdiept in het verspreiden van hun ontwerpen en ideeën naar een internationale markt. Al in 1855 wilde Worth zijn meest originele modellen naar Londen en elders in Europa exporteren en in de jaren 1860 werden de creaties van Worth in de meest luxueuze warenhuizen van New York en daarbuiten verkocht.

Originaliteit, durf en vindingrijkheid waren de kernprincipes waaraan Charles Worth zich wijdde. Vaak wordt beweerd dat in zijn ontwerpen voor het eerst de handtekening van de maker te herkennen was. Het is moeilijk voor te stellen hoe baanbrekend dat moet zijn geweest; voor het eerst werd het ambacht van de kleermakerij en de mode verheven tot een hoge kunst, gedreven door innovatie en inspiratie, en waarbij de visie van de kunstenaar voorrang kreeg op de ideeën of wensen van de klant. Het drukken van zijn persoonlijke stempel op zijn werk was niet alleen metaforisch, want Worth was ook de eerste die een gesigneerd label aan zijn kleding toevoegde. Terwijl de labels oorspronkelijk op de binnenkant van de tailleband werden gedrukt, was zijn naam zo bekend dat de dames die zijn kleding droegen de tailleband binnenstebuiten keerden, om het label als een belangrijk kenmerk van hun maatjurken te tonen. Zo ontstond het designerlabel, in de meest letterlijke zin van het woord.

De onstuimige, extravagante en weelderige jaren van het Tweede Keizerrijk bleken uiteraard niet eeuwigdurend en Worth leefde lang genoeg om de ineenstorting ervan en het verdwijnen van het Parijse koninklijke hof mee te maken. Echter, door de nieuwe paradigma's in de mode die Charles Worth had gecreëerd, waren de dagen van de traditionele kleermakerij tegen die tijd voorgoed verdwenen. Zoals bij het begin van elke grote artistieke beweging kreeg de modewereld volledig nieuwe contouren en de vraag naar maatwerk, vervaardigd door de magische handen van bijzondere kunstenaars, zou daarna nooit meer afnemen. De haute couture was goed en wel gearriveerd, en bij de creatie van deze kunstvorm heeft Charles Worth de geldende regels verscheurd en ze herschreven op fluwelen, kanten en zijden pagina's.

Etiquette : Worth, 7, rue de la Paix, Paris Vers 1875. Localisation : Etats-Unis, Philadelphie (Pa.), Philadelphia Museum of Art. Credits ©The Philadelphia Museum of Art, Dist. RMN-Grand Palais / afbeelding Philadelphia Museum of Art.
Andere editorials