Kunst en architectuur

Een Visie op Eeuwigheid

Het artistieke streven naar het vastleggen van tijdloosheid.

Het vastleggen van de essentie van het eeuwige staat centraal in de kunst en architectuur. Het is de kern van alle creatieve inspiratie, het levenslange streven van kunstenaars en architecten door de geschiedenis heen. Uiteindelijk is het het hoogtepunt van schoonheid zelf. Zoals de filosoof Amit Ray al zei: "Schoonheid is het moment waarop de tijd verdwijnt. Schoonheid is de ruimte waar de eeuwigheid ontstaat."

EEN NIEUW TIJDPERK

Beweerd wordt dat de kunstenaar de rol heeft om de tijd te reflecteren. Maar waar de kunstenaar echt op uit is, is het creëren van iets dat het alledaagse overstijgt. Het is geen vluchtig verlangen. Het stempel dat zij op de mensheid en de cultuur drukken houdt stand. Rond de eeuwwisseling hebben grote artistieke geesten zich losgemaakt van realistische representatie en de mogelijkheden van de verbeelding verkend in stromingen als Abstractie, Surrealisme en Kubisme. In deze nieuwe, nog onontdekte gebieden van expressie konden kunstenaars het concept van de grote levensvragen opnieuw onderzoeken. De bekendste kunstenaar van de surrealistische beweging, Salvador Dalí, schroomde niet om ideeën van het eeuwige en buitenwereldse te behandelen. In zijn droomachtige schilderij Visions of Eternity (1936) is een oneindig, ongedefinieerd landschap te zien met op de voorgrond objecten die verwijzen naar zijn Poem of Little Things uit 1927. Zoals beschreven in de permanente collectie van het Art Institute of Chicago: "...de verlatenheid van het bijna karakterloze landschap geeft de compositie een overweldigend gevoel van oneindigheid."

Van Dalí's verbeelding van de eeuwigheid in beeld gaan we naar Mark Rothko's treffende vermogen om het concept naar gevoel te vertalen. De persoon die voor een van de schilderijen van de Amerikaanse abstracte kunstenaar staat, geeft zich over aan tijd en ruimte. Het werk is doelbewust overweldigend, de levensgrote proporties zijn gekoppeld aan kleur die zo rijk en diep is, dat het een wonder is dat ze alleen maar uit doek, lijst en verf bestaan. Rothko wilde zijn toeschouwers het gevoel geven dat ze zich binnenin het schilderij bevonden en hen naar een ander rijk, een alternatief vlak van de werkelijkheid, vervoeren. "Ze moeten eerst van dichtbij worden gezien, zodat de eerste ervaring binnen het schilderij plaatsvindt," zei hij. "Grote schilderijen zijn als drama's waaraan men op een directe manier deelneemt."

Zonder titel, 1967, Mark Rothko. Foto door Lynton Gardiner. © 2020 Metropolitan Museum of Art/Art Resource/Scala, Florence. © 1998 Kate Rothko Prizel & Christopher Rothko, 2020, ProLitteris, Zürich.
EEN MET DE ONEINDIGHEID
The Infinite Crystal Universe, 2018, ©teamLab

Rothko's directe contact met zijn toeschouwers, met de bedoeling om hen het gevoel te geven dat ze in het schilderij zijn geplaatst, kan worden gezien als een voorloper van het hypnotiserende werk van Yayoi Kusama. Sinds de jaren zestig heeft de Japanse kunstenares door middel van herhaling, spiegels, assemblage en beeldpatroon omhullende omgevingen gecreëerd. Haar gespiegelde "Infinity Rooms" zijn misschien wel het beste voorbeeld van haar obsessie met het concept van de eeuwigheid. Associate Curator Mika Yoshitake van het Hirshhorn beschreef de solotentoonstelling van de kunstenares in 2018, "Yayoi Kusama: Infinity Mirrors," als volgt: "Wanneer bezoekers de tentoonstelling verkennen, worden ze onvermijdelijk onderdeel van de werken zelf, waarbij hun vooropgezette noties van autonomie, tijd en ruimte worden uitgedaagd." De betoverende, participatieve ruimtes creëren de illusie van een oneindig bestaan, verblindend met een oneindigheid aan licht en schoonheid.

In de voorhoede van de geavanceerde multimedia in de hedendaagse kunst staat vandaag de dag de kunstenaarsgroep TeamLab, die bestaat op de samenvloeiing van kunst en wetenschap. Dit collectief van creatievelingen verkent de relatie tussen ons en de wereld om ons heen, door middel van immense technologieën en een interdisciplinaire artistieke visie. Zoals zij het beschrijven: "TeamLab probeert de grenzen in onze perceptie van de wereld te overstijgen, van de relatie tussen het zelf en de wereld, en van de continuïteit van de tijd. Alles bestaat in een lange, fragiele maar wonderbaarlijke, grenzeloze continuïteit van het leven.” Hun boeiende installaties zijn rijk aan kleur, licht en attitude, en veranderen ons begrip van de vitaliteit van het leven in de eeuwigheid.

OVERSTIJGENDE RUIMTEN

Het begrip van de architectuur is er een van duurzaamheid. Structuren die gemaakt zijn van substantie en materie kunnen niet vluchtig zijn. Terwijl architecten nadenken over de conceptie van vorm en functie, houden ze zich evenzeer bezig met het construeren van iets dat zowel in de praktijk, de stijl als in de collectieve verbeelding duurzaam is. "Vorm komt voort uit verwondering... deze verwondering geeft aanleiding tot kennis," lezen we in de Notebooks and Drawings van Louis I. Kahn. De architect definieerde de moderne Amerikaanse architectuur in de 20e eeuw, waarbij hij imposante materialen van standvastigheid combineerde met gebogen gesuggereerde oppervlakken die het licht behendig verspreiden en een ervaring van de eindeloosheid vermengd met het etherische orkestreerde. Kahn gebruikte geometrie naast natuurlijke elementen zoals water om de blik omhoog te voeren, waardoor deze tot rust kwam en zich kon verzoenen met de verdwijnende horizon.

Wijlen architect Zaha Hadid was een meester in het leiden van de blik langs haar ontwerpen, waarbij lijnen uit het kader springen, buigen, krommen en doorlopen, een prachtige truc van de waarneming die een fysieke metafoor biedt voor de eeuwigheid. Hadid is verantwoordelijk voor een nieuwe beeldtaal in de architectuur, en zei: "Ik begon met het creëren van gebouwen die zouden schitteren als geïsoleerde juwelen; nu wil ik dat ze zich verbinden, een nieuw soort landschap vormen, samenvloeien met de moderne steden en het leven van hun bewoners." Haar kunstmuseum van Changsha Meixihu International Culture & Art Centre (MICA) is het nieuwste voorbeeld van haar nalatenschap. Het gebouw rijst op vanuit de grond, wordt omlijst door water aan één kant en er zit geen enkele hoek, rechte hoek of punt aan het gebouw.

In plaats van alleen maar een reflectie van het huidige moment te geven, durven kunstenaars en ontwerpers te definiëren wat ogenschijnlijk geen begin of einde heeft. Of het nu gaat om een droom, een kleur, een concept of een schaal, creatieve geesten streven naar de mogelijkheid om plaats en tijd te overstijgen en zo tot het eeuwige te komen - niet alleen voor hen, maar voor de hele mensheid.

MICA, ontworpen door Zaha Hadid. Fotografie ©Virgile Simon Bertrand