ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΟΠΙΑ
Η αρχιτεκτονική της Ελβετίας ιστορικά έχει υπάρξει ένα μίγμα ιδιωμάτων δανεισμένων από την Μπαρόκ, την Κλασική και άλλες εποχές, υποδεικνύοντας ένα έθνος που έχει προσπαθήσει πολύ να βρει τη φωνή του μέσω των κτιρίων του. Αυτή η τάση άλλαξε ριζικά κατεύθυνση στο τέλος του 19ου αιώνα, και οδήγησε σε τολμηρά εγχώρια αρχιτεκτονικά κινήματα όπως το The Heimatstil, δρέποντας τους καρπούς μιας ιδιαίτερα «ελβετικής» μορφής του Μοντερνισμού.
Ο εμβληματικός Le Corbusier έφερε στον κόσμο την ελβετική αρχιτεκτονική, με τις συλλήψεις του από τσιμέντο και γυαλί να προσφέρουν μια ισχυρή αντίφαση σε αυτό που ήταν πάντα η ένδοξη εικόνα της Ελβετίας: οι αχανείς λίμνες, τα φιδογυριστά ποτάμια και οι επιβλητικές Άλπεις. Οι μαθητευόμενοί του που ακολούθησαν γεφύρωσαν το χάσμα μεταξύ των άγριων και σκληρών γραμμών των διεθνιστών Μοντερνιστών, που συχνά κρατούσαν ολοκληρωτικά αντίθετη στάση στην τυχαία ροή των φυσικών μορφών και τους οικολόγους και περήφανα Ελβετούς καλλιτέχνες που εμφανίστηκαν τον 21ο αιώνα.
Αυτή η αντίθεση ήταν η κινητήριος δύναμη πίσω από αυτό που έγινε μία από τις πιο πρωτοποριακές αρχιτεκτονικές ταυτότητες στον κόσμο. Σήμερα, το μοντέρνο και το κλασικό συνδυάζονται, ενώ το πρακτικό φαίνεται σχεδόν μη ρεαλιστικό. Οι Ελβετοί αρχιτέκτονες του 21ου αιώνα φέρνουν και πάλι στον σχεδιασμό των ελβετικών κτιρίων τη φύση και τη γη, παντρεύοντας την άγρια φύση με τα νέα ζενίθ του στιλ και αντιμετωπίζοντας με χαρά τις προκλήσεις που έθεταν το δράμα και η αίσθηση απομόνωσης του τοπίου. Με αυτόν τον τρόπο, δημιούργησαν μονοπάτια που έδωσαν νέα πνοή στη χώρα.
Photo credit ©Enrico Cano
Αν θεωρήσουμε ότι η αρχιτεκτονική των μέσω του 20ου αιώνα στην Ελβετία χαρακτηριζόταν από εκείνους που πίστευαν ότι ήταν συγγραφείς που έγραφαν νέα κεφάλαια συνεχίζοντας την ποίηση του Le Corbusier, τότε ο Mario Botta ήταν ο εικονοκλάστης, σκίζοντας ολόκληρες σελίδες και ξαναγράφοντάς τις από την αρχή. Για τον Botta, ο οποίος ήταν τιμώμενος καλλιτέχνης στο περίπτερο της Art Basel 2018 in Miami Beach, το ελβετικό τοπίο είναι ένα εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί και ένας καμβάς πάνω στον οποίο πρέπει να εκφραστούν φαντασιώσεις που προσφέρουν έντονες αντιθέσεις και μεγαλειώδη αρμονία ως τέλειο συνδυασμό. Σε ολόκληρη την περίφημη σταδιοδρομία του, έχει επιδείξει όραμα και αριστοτεχνία σε αφιλόξενες και απομονωμένες περιοχές, ανοίγοντάς τις ως φόρο τιμής στο ανθρώπινο δυναμικό, τον σχεδιασμό και την εκτίμηση των σημείων με την πιο όμορφη θέα της Ελβετίας.
Ένα έργο που ολοκληρώθηκε πρόσφατα, το εστιατόριο Fiore di Pietra, είναι ένα άνθος φτιαγμένο από χέρια ανθρώπου που ισορροπεί επικίνδυνα σαν παρατηρητήριο σε ένα ορεινό πέρασμα. Με τις αμβλείες γωνίες και τις αυστηρές γραμμές του, διαθέτει αδιαμφισβήτητα τα χαρακτηριστικά ενός προϊόντος της ελβετικής αρχιτεκτονικής και μηχανικής του 21ου αιώνα. Ωστόσο, χάρη στη μορφή που είχε ως έμπνευση τα πιο βασικά σχήματα της φύσης, αυτή η παιχνιδιάρικη αίσθηση αντίθεσης και συνοχής παραμένει συγκλονιστικά ακέραιη. Παρόλο που τα κτίρια του Botta είναι αδιαμφησβήτητα μοντερνιστικά, είναι αδύνατο να αγνοήσουμε το γεγονός ότι δεν διατηρούν τις αψεγάδιαστες, κομψές και αδιάκοπες γραμμές πολλών από τους συγχρόνους του. Επιλέγοντας την ξυλουργική, αντί του γυαλιού και του ατσαλιού, τα έργα του διαθέτουν μια ατμοσφαιρική ποιότητα. Όσο κι αν φαίνεται ότι οι ζωηρές δημιουργίες, όπως το Fiore di Pietra, έρχονται σε αντίθεση με το λευκό χιόνι και τον παγετό, υπάρχει πάντα μια αίσθηση του βουνού, του ποταμού και της πέτρας στις δημιουργίες του Botta και, κατά συνέπεια, μέσα από αυτά μια αναπόδραστη αίσθηση Ελβετίας.
Χάρη στα θεμέλια που τέθηκαν από τους παραπάνω γίγαντες της μοντερνιστικής και μεταμοντερνιστικής ελβετικής αρχιτεκτονικής, δεν έχει υπάρξει ποτέ έλλειψη εύφορου εδάφους για να ριζώσει η νέα γενιά σχεδιαστών και οραματιστών. Παίρνοντας τις ιδέες του Botta και των προγενέστερών του και οδηγώντας τις σε νέα επίπεδα δημιουργίας και νέα αρχιτεκτονικά όρια ως μια μορφή εθνικής ταυτότητας, οι τελευταίοι αρχιτέκτονες και σχεδιαστικοί οίκοι της Ελβετίας έχουν πλέον μπει σε μια εποχή απαράμιλλης καινοτομίας.
Η τελευταία γενιά Ελβετών αρχιτεκτόνων είναι πιο αφοσιωμένοι από ποτέ στην προβολή νέων τεχνολογιών και την επίδειξη του πώς αυτές τους επιτρέπουν να εργαστούν πλάι-πλάι με τη φύση και το τοπίο της χώρας τους. Η αίσθηση του μέρους και του χώρου που είναι τόσο ουσιώδης στο έργο του Botta έχει σήμερα φτάσει στα λογικά της συμπεράσματα, όπως μπορούμε να δούμε σε κατασκευές όπως το AFGH Architekten’s Lake Rotsee Refuge. Αυτός ο μοναδικός σχεδιασμός που μαγνητίζει τα βλέμματα επιδεικνύει πώς δεν χρειάζεται να λείπει η πρακτική ανάγκη από τη φαντασία. Πράγματι, η γωνιώδης, κυβική μορφή καταφέρνει να συμπυκνώνει την ουσία του δάσους, της λίμνης και της ηρεμίας του χώρου σε ένα κτίριο που υπόσχεται την πρακτικότητα ενός καταφυγίου, ενώ επισημαίνει την αριστοτεχνία του σχεδιασμού και την πραγμάτωση με υπόβαθρο τα φυσικά στοιχεία.
Με αυτόν τον τρόπο, η επανένωση των τεχνών και των τεχνικών αποδείχτηκε ευπρόσδεκτο αντίδοτο και λειτούργησε ως αντιστάθμισμα στους ευρείς, περίτεχνα φανταχτερούς σχεδιασμούς του χρόνου.
Photo credit © Valentin Jeck
Photo credit ©Tonatiuh Ambrosetti, 2009.
Σε μια χώρα όπου η απόλυτη μεγαλοπρέπεια της εξοχής είναι πάντα σε απίστευτα κοντινή απόσταση ακόμη και από τις μεγαλύτερες μητροπόλεις, η διατήρηση του φυσικού κόσμου είναι, όπως θα έπρεπε να είναι, πανταχού παρούσα στα μυαλά των Ελβετών σχεδιαστών. Πράγματι, υπάρχει μια συνεχώς αυξανόμενη αίσθηση οικολογικής ευθύνης μεταξύ των σύγχρονων Ελβετών καλλιτεχνών, που οδήγησε σε μερικά από τα πιο εντυπωσιακά κτίρια που αποκαλύφθηκαν τα τελευταία χρόνια.
Για παράδειγμα η Sustainable Cabin του Studio Monte Rosa, που εκμεταλλεύεται την ιδέα της χρήσης φυσικών υλικών με μεταμοντέρνα προσέγγιση και που παίζει προκλητικά με την ιδέα της αφομοίωσης και της εναρμόνισης με το τοπίο σε νέα ακραία επίπεδα. Η οικολογική ιδέα της ‘απουσίας κάθε ίχνους’ μπορεί να μην είναι απόλυτα δυνατή όταν μιλάμε για αρχιτεκτονική και κτίρια, αλλά αυτή η κατοικία, που χάνεται και ταυτόχρονα συμπληρώνει αλλά και αντικατοπτρίζει το συγκλονιστικό φόντο της, αφήνει όσο το δυνατόν λιγότερα ίχνη. Με την πρωτοποριακή χρήση των φυσικών υλικών και των καινοτόμων λύσεων ανανεώσιμης ενέργειας, η Sustainable Cabin επιδεικνύει πώς μια ορεινή κατοικία έχει τις δυνατότητες να γίνει μια ρηξικέλευθη δομή, ενώ μπορεί να εντείνει περαιτέρω την απόλαυση, την προσβασιμότητα και τη διατήρηση της τοποθεσίας.
Παρόλο που η αρχιτεκτονική του παρελθόντος ανήκε σχεδόν αποκλειστικά στη μεγαλομανία του αστικού περιβάλλοντος, ο φυσικός «οικότοπος» της ελβετικής αρχιτεκτονικής του 21ου αιώνα δεν βρίσκεται στην πόλη. Από παιχνιδιάρικες, αλλά λειτουργικές ορεινές κατοικίες, μέχρι υπερσύγχρονα συμπλέγματα σπα και ψυχαγωγίας στην εξοχή, η συνεργασία μεταξύ του φυσικού κόσμου και του κόσμου της αρχιτεκτονικής φαντασίας δεν έχει υπάρξει ποτέ τόσο ζωντανή ή τόσο σημαίνουσα της εθνικής ταυτότητας. Αντηχώντας στη φυσική μεγαλειότητα των βουνών, των λιμνών, των δασών και των ποταμών της Ελβετίας, η φωνή της ελβετικής αρχιτεκτονικής ηχεί πιο καθαρά από ποτέ.