ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ

Διατήρηση των ελβετικών παγετώνων

Πώς το Πανεπιστήμιο ETH της Ζυρίχης και η La Prairie προστατεύουν τη διαχρονική ομορφιά των πολύτιμων φυσικών τοπίων

Η ελβετική φύση χαίρει θαυμασμού για την απαράμιλλη ομορφιά της. Τεράστιες λίμνες, μεγαλειώδη βουνά και τεράστιοι αλπικοί παγετώνες συνθέτουν τα μοναδικά τοπία της. Οι παγετώνες, εντυπωσιακοί σε μέγεθος και ομορφιά, είναι δυστυχώς και ένα από τα φυσικά τοπία που κινδυνεύουν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή, βιώνοντας δυσκολίες με το πέρασμα του χρόνου.

Από το 2019, η La Prairie και το Τμήμα Μελέτης Παγετώνων του Πανεπιστημίου ETH της Ζυρίχης, συνεργάζονται μέσα από το κοινό τους όραμα της διατήρησης της ομορφιάς της Ελβετίας και των παγετώνων της. Πιστεύουν και οι δύο ότι η επιστήμη παίζει έναν κρίσιμο ρόλο στη μακροπρόθεσμη διατήρηση της φύσης – μια αποστολή για την κατανόηση των αλλαγών στον πλανήτη.

Μέσα από την έρευνα, η La Prairie και το ETH της Ζυρίχης στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση της έμφυτης ευαισθησίας αυτών των όμορφων τοπίων και τη σημασία της διατήρησής τους μέσα από τον χρόνο, ώστε να συνεχίσουν να εμπνέουν καλλιτέχνες, επιστήμονες και τον υπόλοιπο κόσμο.

Μπορείτε να συστηθείτε και να μας πείτε λίγα περισσότερα για τον εαυτό σας και την αποστολή σας στο Τμήμα Μελέτης Παγετώνων του ETH;

Με λένε Daniel Farinotti και είμαι Καθηγητής στο Τμήμα Μελέτης Παγετώνων τόσο στο Πανεπίστημιο ETH της Ζυρίχης, όσο και στο WSL Birmensdorf. Ηγούμαι του Τμήματος Μελέτης Παγετώνων του ETH από το 2016. Ο σκοπός μας είναι να κατανοήσουμε την επίδραση της κλιματικής αλλαγής, δίνοντας απαντήσεις σε γεωλογικές ερωτήσεις που ενδιαφέρουν την κοινωνία. Οι ερωτήσεις αυτές μπορεί να είναι «Πώς θα εξελιχθούν οι παγετώνες της Γης στο μέλλον;», «Τι σημαίνει αυτό για τα αποθέματα νερού;» ή «Τι σημαίνει η υποχώρηση των παγετώνων από άποψη ευκαιριών και κινδύνων;».

Τι σας έκανε να θέλετε να γίνετε καθηγητής Μελέτης Παγετώνων;

Η ομορφιά των ανέγγιχτων τοπίων στα βουνά – δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Αν σταθείς ποτέ στην κορυφή ενός βουνού παγετώνα το χάραμα ή το ηλιοβασίλεμα, θα καταλάβεις ακριβώς τι εννοώ – είναι μαγικό!

Τον περασμένο Ιούνιο κάνατε ένα ταξίδι μαζί με τη La Prairie στο Jungfraujoch. Μπορείτε να μας πείτε γιατί επιλέξατε αυτόν τον παγετώνα και τις ιδιαιτερότητές του;

Η τοποθεσία αυτή είναι από τους παγετώνες ca. 120 που παρακολουθούμε στο πρόγραμμα GLAMOS. Οι παγετώνες που είναι μέρος αυτού του προγράμματος επιλέχθηκαν εξαιτίας του μεγέθους τους, της τοποθεσίας τους και των ιστορικών δεδομένων, ώστε να έχουμε ένα μεγάλο δείγμα των αποτελεσμάτων της κλιματικής αλλαγής στις ελβετικές Άλπεις.

Το Jungfraujoch βρίσκεται στην κορυφή των Grosser Aletschgletscher, του μεγαλύτερου παγετώνα των ευρωπαϊκών Άλπεων. Είναι ένα από τα μέρη που ξεκίνησε η παρακολούθηση των παγετώνων, με τα διαθέσιμα δεδομένα να φτάνουν περισσότερα από 100 χρόνια πίσω. Συνεχίζοντας αυτή την ανεκτίμητη μελέτη, έχουμε τη δυνατότητα να συσχετίζουμε τις μικρές αλλαγές που βλέπουμε τώρα με την μακροπρόθεσμη σημασία τους. Το Grosser Aletschgletscher είναι επίσης μια από τις τοποθεσίες που παρακολουθούμε σε πραγματικό χρόνο.

Ποιες ενέργειες κάνατε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; Ποιες είναι οι μεταβλητές που μελετάτε και πώς;

Πραγματοποιήσαμε μετρήσεις με την ομάδα μου για να αναλύσουμε τις αλλαγές που έλαβαν χώρα από την τελευταία επίσκεψή μας που πραγματοποιήσαμε το καλοκαίρι του 2020. Για να το κάνουμε αυτό, μετρήσαμε το ύψος και την πυκνότητα του χιονιού. Το πρώτο γίνεται με αυτό που λέμε αισθητήρα χιονιού – επί της ουσίας μια μακριά ράβδο αλουμινίου που περνάμε μέσα από το ίδιο το χιόνι, μέχρι να αισθανθούμε την περσινή επιφάνεια.

Η πυκνότητα του χιονιού μετράται είτε σκάβοντας μια λακκούβα στο χιόνι, είτε τρυπώντας στον πυρήνα του χιονιού. Εδώ, η αρχή είναι να συλλέξουμε έναν συγκεκριμένο όγκο χιονιού και να μετρήσουμε το βάρος του. Η σχέση μεταξύ βάρους και όγκου μας λέει πόσο νερό αποθηκεύεται μέσα στο χιόνι.

Επαναλαμβάνοντας αυτές τις μετρήσεις χρόνο με τον χρόνο, υπολογίζουμε την κατάσταση του παγετώνα.

Αναφέρατε παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο. Πώς γίνεται αυτό και πώς συνδέεται με τα δεδομένα που συλλέγετε με τον «κλασικό» τρόπο παρακολούθησης;

Από την έναρξη του GLAMOS πριν πέντε χρόνια, οι παγετώνες έχουν χάσει το 10% του όγκου τους. Αυτή η εξέλιξη – που φαίνεται και με το γυμνό μάτι – και η ανάγκη για γρήγορη πληροφορία σχετικά με τις συνεχιζόμενες αλλαγές οδήγησαν στις προσπάθειές μας για παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο. Με το τρέχον πιλοτικό project, στοχεύουμε σε «ζωντανές» πληροφορίες σχετικά με τους παγετώνες. Το κάνουμε τοποθετώντας αυτόματες κάμερες στους παγετώνες που μας στέλνουν δεδομένα κάθε 20 λεπτά. Αυτό μας επιτρέπει να εξετάζουμε την κατάσταση των παγετώνων ανά πάσα στιγμή – είναι μια μεγάλη διαφορά σε σχέση με την «κλασική» παρακολούθηση που δίνει δεδομένα μόνο δυο φορές τον χρόνο.

Πώς συνεισφέρουν τα δεδομένα που συλλέγετε στην καλύτερη κατανόηση των παγετώνων;

Όλες οι μετρήσεις που γίνονται, μπαίνουν στη βάση δεδομένων του GLAMOS. Τα αποτελέσματα αυτά δημοσιεύονται κάθε χρόνο. Τα δεδομένα αποτελούν τη βάση για άλλες έρευνες σχετικές με τους παγετώνες, τόσο εδώ στο ETH, όσο και σε άλλα ιδρύματα. Οι προβλέψεις για την μελλοντική εξέλιξη των παγετώνων, για παράδειγμα, βασίζονται σε αυτά τα δεδομένα, ώστε να δημιουργηθούν τα σχετικά αριθμητικά μοντέλα. Τα δεδομένα μάς επιτρέπουν να κατανοήσουμε καλύτερα ολόκληρο το σύστημα.

Γιατί είναι σημαντικοί οι παγετώνες; Ποιος ο ρόλος τους γενικά;

Οι παγετώνες ανήκουν στους πιο σημαντικούς δείκτες της κλιματικής αλλαγής, καθώς ενσωματώνουν τα αποτελέσματα του κλίματος σε μια συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Με άλλα λόγια, οι παγετώνες μάς βοηθούν να «δούμε» αλλαγές που αλλιώς δεν θα καταλαβαίναμε. Οι παγετώνες είναι επίσης σημαντικοί πάροχοι νερού στις περιοχές που βρίσκονται χαμηλότερα, καθώς έχουν συγκεντρώσει χιόνι και πάγο μέσα στους αιώνες. Σε παγκόσμια κλίμακα, οι παγετώνες συμμετέχουν σημαντικά στο ύψος του επιπέδου της θάλασσας – και της σχετικής επίδρασης που έχει στις παράκτιες κοινότητες. Τέλος, οι παγετώνες είναι ένα σημαντικό στοιχείο των τοπίων μας – σκεφτείτε απλώς μια ελβετική καρτ ποστάλ και τα λευκά βουνά που θα δείτε στο φόντο.

Ποια η επίδραση είχε η κλιματική αλλαγή στους παγετώνες;

Οι αλλαγές που παρατηρούμε είναι ασυνήθιστες και ανησυχητικές. Για την Ελβετία, η συστηματική παρακολούθηση των παγετώνων έχει ιστορία μεγαλύτερη των 100 ετών. Αυτό που μπορούμε να πούμε, είναι ότι οι αλλαγές δεν ήταν ποτέ τόσο εκτεταμένες και γρήγορες, όπως είναι τώρα. Αν επισκεφτούμε την ίδια τοποθεσία μετά από λίγες εβδομάδες το καλοκαίρι, θα δούμε τη διαφορά. Αν την επισκεφτούμε λίγα χρόνια αργότερα, δεν θα την αναγνωρίζουμε.

Τι κάνει έναν παγετώνα περισσότερο ή λιγότερο εκτεθειμένο στην κλιματική αλλαγή;

Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που το ελέγχουν. Ένας είναι η κατεύθυνση ενός παγετώνα. Οι παγετώνες που κοιτούν προς τα νότια εκτίθενται περισσότερο στον ήλιο, σε αντίθεση με αυτούς που κοιτούν βόρεια, με αποτέλεσμα να λιώνουν ταχύτερα. Ακόμα πιο σημαντικό είναι η κλίση και το πάχος τους. Αυτές οι παράμετροι ελέγχουν πώς ρέει ένας παγετώνας και πόσο γρήγορα μεταφέρει χιόνια και πάγο από μεγαλύτερα σε μικρότερα ύψη. Αυτή η μεταφορά είναι που ελέγχεται τελικά την απόκριση του παγετώνα: αν λίγος πάγος φτάσει στο ρύγχος του παγετώνα, θα υποχωρήσει σταδιακά.

Πώς αποφασίσατε να συνεργαστείτε με τη La Prairie και πώς σας βοηθά η La Prairie να πετύχετε την αποστολή σας στο Τμήμα Μελέτης Παγετώνων του ETH;

Υπάρχουν αρκετά στοιχεία που μας συνδέουν: αρχικά, είμαστε και οι δύο εντυπωσιασμένοι από την ομορφιά των ανέγγιχτων τοπίων που δημιουργούν οι παγετώνες. Δεύτερον, είμαστε επίσης ανήσυχοι για τις γρήγορες αλλαγές στον πλανήτη μας και θέλουμε να παίξουμε ενεργό ρόλο στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιδράσεων αυτών των αλλαγών. Αναφορικά με αυτό, πιστεύουμε και οι δύο ότι η επιστήμη θα παίξει έναν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της φύσης – τώρα και στις μελλοντικές γενιές. Για τη La Prairie, η επιστήμη είναι βαθιά μέσα στην κληρονομιάς της, για εμάς, είναι αυτό στο οποίο αφοσιώσαμε την επαγγελματική μας ζωή. Η ελπίδα για καλύτερη κατανόηση των αλλαγών στον πλανήτη μας, αποτελεί το κίνητρό μας. Τρίτον, η έννοια του χρόνου που είναι άμεσα συνδεδεμένη με κάθε δραστηριότητα των παγετώνων. Τέλος, είμαστε και οι δύο ελβετικοί οργανισμοί και συνδεόμαστε έντονα με τη χώρα στην οποία λειτουργούμε. Η στήριξη της La Prairie, που γίνεται προς δύο κατευθύνσεις, μάς βοηθά να επιτύχουμε τον βασικό μας σκοπό: να κατανοήσουμε καλύτερα τους παγετώνες και να βρούμε απαντήσεις στα ερωτήματα σχετικά με τους παγετώνες που έχουν κοινωνικούς συσχετισμούς.

Πώς σχετίζεται το έργο που επιτελείτε σήμερα με άλλα φαινόμενα που συμβαίνουν στον κόσμο;

Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι το αίτιο της υποχώρησης των παγετώνων, η κλιματική αλλαγή, είναι το ίδιο με μια σειρά από άλλα φαινόμενα που βλέπουμε: ο αποχρωματισμός των κοραλλιογενών υφάλων, η αυξανόμενη συχνότητα και έκταση των πυρκαγιών ή οι έντονες πλημμύρες μετά από εκτεταμένες βροχοπτώσεις – για να αναφέρουμε παραδείγματα – όλα έχουν την ίδια αιτιολογία. Μέσα από την έρευνά μας, τα συνδέουμε σε ένα πολύ μεγαλύτερο παζλ.

Με την αυξανόμενη προσοχή στα θέματα κλιματικής αλλαγής, πώς πιστεύετε ότι θα εξελιχθεί το έργο σας;

Ως επιστήμονας, νιώθω επιβράβευση όταν το κοινό δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις διεργασίες που μελετούμε. Για τη μελέτη των παγετώνων, είναι μια μοναδική στιγμή να προκαλέσουμε περισσότερη ευαισθητοποίηση και να ενημερώσουμε το κοινό για την επίδραση της κλιματικής αλλαγής και τις ενέργειες που μπορούμε να κάνουμε εναντίον της. Είμαστε πεπεισμένοι ότι η έρευνά μας, και γενικότερα η περιβαλλοντική έρευνα, μπορούν να βοηθήσουν στο να ενεργοποιηθούν οι άνθρωποι και να κάνουν περισσότερες συνειδητές επιλογές στην καθημερινότητά τους: γνωρίζοντας ότι οι επιλογές μας έχουν άμεσο αντίκτυπο στον πλανήτη, αποκτούν αμέσως μεγαλύτερη σημασία.

Τι μπορούμε να κάνουμε συγκεκριμένα για την προστασία των παγετώνων; Ποιο θα ήταν το μήνυμα που θα θέλατε να μοιραστείτε;

Η απάντηση είναι απλή: πρέπει να περιορίσουμε τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε την ενέργεια που χρησιμοποιούμε, καθώς και τις φυσικές πηγές που καταναλώνουμε. Θα πρέπει να προχωρήσουμε σε μια πιο βιώσιμη συμπεριφορά, λ.χ. να χρησιμοποιούμε πηγές που μπορεί η φύση να μας παρέχει μακροπρόθεσμα. Μπορούμε όλοι να συνεισφέρουμε στη μείωση των εκπομπών αερίων, μειώνοντας τις ενεργειακές απαιτήσεις μας. Συγκεκριμένα, αυτό συμπεριλαμβάνει τις επιλογές μας στην κατανάλωση, τις μετακινήσεις, τη στέγαση και το φαγητό.

Ο κόσμος αλλάζει απίστευτα γρήγορα – δεν υπάρχει αμφιβολία. Είναι στο χέρι μας, να αποφασίσουμε τώρα πόσο μεγάλη θα είναι η αλλαγή στο τέλος και πώς θα μοιάζει ο πλανήτης μας όταν τον αφήσουμε στις επόμενες γενιές.